Uchwała Nr 172/2021 Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 15 kwietnia 2021 r. w sprawie Narodowego Programu Kopernikańskiego

Rada, po zapoznaniu się z materiałem o Narodowym Programie Kopernikańskim, mającym charakter projektu ustawy która miałaby wejść w życie już 1 czerwca 2021 r., to jest za niecałe dwa miesiące, stwierdza że nigdy dotychczas nie spotkała się z tak radykalną propozycją ingerencji instytucjonalnej i finansowej w system nauki w Polsce bez uprzedniego przedstawienia rzetelnego uzasadnienia opartego na solidnych analizach. W tej sytuacji Rada przedstawia co następuje.

1. Rada dostrzega duży niepokój w środowisku akademickim wywołany tym projektem, co znalazło wyraz w uchwałach różnych gremiów naukowych oraz w komentarzach w mediach publicznych.
2. Rada podziela ten niepokój, gdyż nie widzi możliwości, by zaproponowane rozwiązania mogły choćby w niewielkim stopniu przyczynić do realizacji zapisanego w preambule ustawy celu, jakim jest „dołączenie polskiej nauki do poziomu czołowych centrów naukowych na świecie”.
3. Poprawa globalnej pozycji nauki w Polsce jest ambicją całego środowiska naukowego, co potwierdziły szerokie konsultacje poprzedzające przygotowanie ustawy Prawo o szkolnic­twie wyższym i nauce i przyjęte w ich efekcie rozwiązania ustawowe. Klarowny układ instytucjonalny, na który składają się uczelnie, instytuty badawcze, PAN, PAU, agencje wspierające ich działanie oraz ustawowo umocowane insty­tucje przedstawicielskie, a także istotnie poszerzona autonomia polskich uczelni wsparta elastycznym mechanizmem finan­sowania w postaci subwencji stanowiły próbę stworzenia warunków do realizacji tych ambicji. Rada jednoznacznie podziela opinię Pana Ministra Włodzimierza Bernackiego, wygłoszoną na kilku forach akademickich, w tym na jednym z posiedzeń Rady, że „należy dać tym rozwiązaniom szansę sprawdzenia się”.
4. Tym większym zaskoczeniem dla Rady jest propozycja utworzenia szeregu instytucji, alternatywnych do już istniejących. Miałyby m.in. powstać: nowa korporacja uczonych z połową składu zdefiniowaną przez polityków, powielająca w dużej mierze rozwiązania z ustawy o PAN z 1951 r., nowa uczelnia obdarzona bezpre­cedensowym „kredytem ewalua­cyjnym”, nowe Centrum Badawcze dysponujące znacznym majątkiem nieokreślo­nego pochodzenia oraz niezależny od NCN, NCBiR oraz NAWA system grantowy. Wdrożenie tego projektu stanowiłoby zdaniem Rady destrukcję spójności polskiego systemu nauki i szkolnictwa wyższego.
5. Za tymi propozycjami kryją się dużej skali potrzeby materialne i finansowe. Realna jest obawa, że nakłady związane z realizacją Narodowego Programu Kopernikańskiego obciążą budżet nauki i szkol­nictwa wyższego, co skutkowałoby istotnym pogorszeniem sytuacji dotychczas istniejących instytucji.
6. Użyte w preambule projektu uzasadnienie:
   „Myślą przewodnią proponowanego przedsięwzięcia jest stworzenie sieci efektywnych instytucji naukowych. Dzięki świeżości, kreatywności, innowacyjności oraz zaangażowaniu międzynarodowych autorytetów, staną się one ośrodkiem o znaczącym prestiżu naukowym, a jednocześnie będą silnie oddziaływały w skali globalnej.”
   stanowi, w opinii Rady, skrajnie niesprawiedliwą ocenę działania obecnie istniejących korporacji uczonych, uczelni i instytutów badawczych. Projekt nie wskazuje żadnych mechanizmów, które mogłyby zagwarantować wyniesienie „kreatywności i innowacyj­ności” w nowo powołanych instytucjach na poziom istotnie wyższy od tego, który osiągają instytucje już istniejące.
7. Konkludując, Rada uważa, że przyjęcie ustawy o Narodowym Programie Kopernikańskim nieodpo­wiedzialnie zaburzyłoby polski system nauki i szkolnictwa wyższego, gdyż oczekiwane korzyści mają charakter całkowicie hipotetyczny.
8. Ponadto Rada jest zaskoczona tym, że nie miała okazji poznać wcześniej założeń tak rozległego przed­sięwzięcia. Rada miała prawo tego oczekiwać, zgodnie z art. 329 ust. 2 ustawy PSWiN:
   Organy władzy publicznej zasięgają opinii instytucji przedstawicielskich w sprawach zasad działania i kierunków rozwoju systemu szkolnictwa wyższego i nauki (…)
   Bez konsekwentnego wypełniania tego warunku Rada nie będzie w stanie wywiązać się ze swojego ustawowego zobowiązania, zapisanego w art. 330, ust.1 ustawy:
   RGNiSW współdziała z organami władzy publicznej w zakresie polityki naukowej państwa.
   Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego uważa realizację tego zadania za swój kardynalny obowiązek.

Uchwałę otrzymuje Minister Edukacji i Nauki.

Przewodniczący Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Prof. Zbigniew Marciniak

http://www.rgnisw.nauka.gov.pl/uchwaly/uchwala-nr-172-2021-rady-glownej-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego-z-dnia-15-kwietnia-2021-r-w-sprawie-narodowego-programu-kopernikanskiego.html